Một số hình thức kiểm tra/đánh giá năng lực người học

Trong quá trình giảng bài, giáo viên thường hỏi học sinh: Các em hiểu chưa? Nếu may mắn giáo viên sẽ nhận được nhiều cái gật đầu của học sinh. Nhưng như vậy có chắc rằng các em đã hiểu những khái niệm, hiện tượng hay một bài giải trên bảng/trên slide? Để biết được các em có thật sự hiểu hay không hiểu, nếu hiểu thì hiểu đến đâu/ở mức độ nào chúng ta thường làm kiểm tra viết, nói, lên bảng làm bài tập. Đây là những hình thức đánh giá phổ biến được sử dụng trong trường học từ mẫu giáo cho đến đại học. Đó chính là đi tìm bằng chứng để khẳng định năng lực của người học tại một thời điểm nào đó. Thế nhưng làm thế nào để biết được độ tin cậy của kết quả đánh giá? Để có cách đánh giá đúng và khách quan nhất, và có độ tin cậy cao, người dạy cần phân biệt các hình thức đánh giá để từ đó có cách đánh giá hiệu quả nhất (toàn diện nhất, đúng nhất và tiết kiệm nhất) theo yêu cầu. Bài viết này nêu lên một số hình thức đánh giá phổ biến trong giáo dục bao gồm kiểm tra trí nhớ, kiểm tra năng lực và mức độ hiểu thông tin/dữ liệu, năng lực áp dụng kiến thức/kỹ năng.


 

Hình thức kiểm tra đơn giản nhất là kiểm tra trí nhớ
 

Ở Việt Nam, trò chơi ai là triệu phú được biết đến rộng rãi. Người chơi trả lời các câu hỏi trắc nghiệm khách quan và tất cả các câu hỏi đó là hỏi thông tin trong trí nhớ của người chơi. Kiểu như câu hỏi Cộng đồng ASEAN có bao nhiêu quốc gia? Muốn trả lời được câu hỏi này họ chỉ cần lấy thông tin trong trí nhớ. Và người dẫn chương trình biết ngay lập tức khẳng định được là câu trả lời đúng hay không đúng (theo đáp án biết trước của trò chơi). Hay trong một buổi phỏng vấn xin việc, người tuyển dụng hỏi ứng viên: Bạn biết những sản phẩm nào của công ty chúng tôi? Ứng viên sẽ trả lời theo trí nhớ mà họ BIẾT, và nhà tuyển dụng sẽ nhận ra ngay lập tức là câu trả lời đúng hay không đúng. Hay trong đề thi tham khảo THPT QG 2019 môn Hóa học, câu hỏi 41 sau đây chỉ kiểm tra trí nhớ của người học:

Câu 41: Ở điều kiện thường, kim loại nào sau đây ở trạng thái lỏng?

1. Zn                   B. Hg              C. Ag              D. Cu

Dạng kiểm tra/đánh giá này xem người học có nhớ thông tin/dữ liệu đã học qua trong quá khứ hay không? Nó không nói lên năng lực của người bị kiểm tra mà chỉ phản ánh một phần mức độ chăm chỉ đọc, học và thực hành. Tất nhiên muốn nhớ tốt thì cần chăm chỉ học, thực hành và suy nghĩ. Nhưng phần đông chúng ta sẽ không nhớ những thông tin như thế này vì về lâu dài không có nhu cầu để nhớ chúng (ví dụ không liên quan đến công việc, cuộc sống). Cho nên kiểm tra dạng này thường không được xem trọng.
 

Kiểm tra năng lực nhận biết được thông tin có sẵn trong câu hỏi hay ngữ cảnh/văn cảnh
 

Hình thức kiểm tra này đòi hỏi người trả lời phải nhận biết được thông tin trong câu hỏi và trong ngữ cảnh/văn cảnh. Ví dụ trong bài thi TOEIC, phần nghe hiểu thường có các dạng câu hỏi như Who/When/Where questions. Đáp án cho các câu hỏi này thường được nêu trong đoạn ghi âm. Khi người nghe nhận ra được thông tin nêu trong đoạn ghi âm sẽ trả lời được các câu hỏi trên mà không cần suy luận. Tương tự như vậy trong phần đọc hiểu của các bài thi TOEIC cũng có các câu hỏi kiểm tra năng lực nhận biết thông tin: What time is the flight leaving? How long did they wait for the bus?
 

Kiểm tra năng lực suy luận logic thông qua sự HIỂU mối quan hệ giữa các thông tin cho sẵn trong văn cảnh/ngữ cảnh để đưa ra đáp án đúng.
 

Các câu hỏi kiểm tra dạng này như cái gì là ý chính của đoạn văn hay đoạn đối thoại. Như những câu hỏi sau đây trong đề thi tham khảo THPT QG 2019 môn Tiếng Anh:
 

Question 30: What is the passage mainly about?

1. The film “Notting Hill”                   B. The city of London

C. Portobello Market                             D. European cuisine
 

hay
 

Question 32: The word “they” in paragraph 3 refers to ……..

1. prices             B. bargains                C. buyers and sellers           D. weekends

Muốn trả lời đúng câu hỏi 30 thì chúng ta cần nhận biết được nội dung và mối quan hệ giữa các câu của đoạn văn. Với câu hỏi 32 chúng ta cần nhận biết được mối quan hệ giữa đại từ “they” với các câu hay đoạn văn trước đó. Dạng kiểm tra này là quan trọng vì giúp kiểm tra mức độ phát triển tư duy nhận thức của người học.
 

Kiểm tra năng lực áp dụng kiến thức ở mức độ đơn giản
 

Ví dụ trong lớp học hình học cơ bản, người dạy hỏi học sinh: Các em hãy tìm trung điểm của đoạn thẳng AB dài 8 cm? Để trả lời được câu hỏi này học sinh cần HIỂU các khái niệm: đoạn thẳng là gì, trung điểm là gì mới trả lời được câu hỏi. Rõ ràng đáp án cho câu trả hỏi này không có sẵn trong trí nhớ học sinh mà học sinh buộc phải suy nghĩ/suy luận/tư duy trước khi đưa ra câu trả lời đúng. Muốn làm được điều đó, học sinh cần HIỂU các khái niệm đoạn thẳng và trung điểm của đoạn thẳng và những khái niệm này không được giải thích trong bài. Hay trong đề thi mẫu THPT QG 2019 môn Tiếng Anh có câu hỏi sau:
 

Question 6: If you watch this film, you …… about the cultures of Southeast Asian countries.

1. learned           B. were learning       C. will learn               D. would learn

Thí sinh cần nhận ra câu điều kiện, và áp dụng ngữ pháp của dạng câu này để trả lời câu hỏi. Như vậy chúng ta thấy câu hỏi này có thể kiểm tra được khả năng áp dụng kiến thức cũ để giải quyết vấn đề mới. Đây có thể gọi là hình thức kiểm tra bán thực hành, bởi nó chỉ kiểm tra được khả năng áp dụng kiến thức nhờ vào các thông tin làm dấu hiệu cho sẵn. Mức độ áp dụng cao hơn được nêu theo sau đây.
 

Kiểm tra năng lực áp dụng kiến thức ở mức độ phức tạp
 

Dạng câu hỏi này đòi hỏi người trả lời cần nhận ra mối quan hệ chằng chịt giữa các thông tin trong một đề bài (nói, viết, hay bài tập Toán Lý Hóa Sinh), kết hợp với kiến thức và kỹ năng của bản thân để giải quyết vấn đề. Ví dụ như bài Thi Viết IELTS đánh giá kỹ năng tổ chức thông tin, phân tích đánh giá thông tin dữ liệu, kỹ năng quan sát, giải thích sự vật/hiện tượng. Sau đây là một ví dụ đề thi viết IELTS yêu cầu người viết tầm 250 từ để trả lời câu hỏi:
 

At the present time, the population of some countries includes a relatively large number of young adults, compared with the number of older people. Do the advantages of this situation outweigh the disadvantages?
 

Dạng bài kiểm tra như vậy đánh giá không những kỹ thuật sử dụng ngôn ngữ (từ vựng, ngữ pháp), mà còn năng lực nhận thức như suy nghĩ logic, sử dụng các thông tin dữ liệu (số học, kinh tế, xã hội, đạo đức) một cách chọn lọc, và sắp xếp thông tin hợp lý để bài viết thuyết phục, rõ ràng, ngắn gọn. Một dạng khác khá phổ biến cũng kiểm tra được năng lực này đó là bài nói, bài thuyết trình.
 

Hình thức kiểm tra đánh giá khác nhau sẽ phản ánh khác nhau năng lực của người học. Và sự lựa chọn hình thức nào, cấu trúc bài kiểm tra ra sao phụ thuộc vào mục đích kiểm tra đánh giá và nội dung bài học. Và khi cẩn thận lựa chọn và thiết kế bài kiểm tra/đánh giá thì chúng ta có thể tìm được bằng chứng chính xác để khẳng định năng lực của người học.   

Lê Quốc Chơn